عنوان طرح:

بررسی تاثیر آموزش خانواده محور بر دانش و فشار مراقبتی مراقبین بیماران تحت همودیالیز در بیمارستان های آموزشی دانشگاه علوم پزشکی زاهدان در سال 1400 

مجری طرح:

 دکتر حسن عسکری

تهیه نشست خبری:

دکتر بیتا مودی

تاریخ انتشار:

1404/03/13

لینک مستندات: 

https://brieflands.com/articles/msnj-130292

کاری از واحد ترجمان دانش علوم پزشکی زاهدان

گفتگو با آقای حسن عسکری درباره مقاله با عنوان

Effectiveness of Family-Centered Care Education in Care Knowledge of Caregivers of Hemodialysis Patients

آقای حسن عسکری مجری طرح تحقیقاتی با عنوان " بررسی تاثیر آموزش خانواده محور بر دانش و فشار مراقبتی مراقبین بیماران تحت همودیالیز در بیمارستان های آموزشی دانشگاه علوم پزشکی زاهدان در سال 1400 "  در گفتگویی به تشریح این طرح پرداخت. 

۱-با تشکر از حضور در این مصاحبه، لطفا خودتان را معرفی کرده و سوابق علمی، پژوهشی، اجرایی و عملی خود و فعالیت های مرتبط با این پژوهش را بیان کنید:

با عرض سلام و احترام، حسن عسکری هستم، دارای مدرک کارشناسی ارشد پرستاری و در حال حاضر دانشجوی دکتری تخصصی پرستاری در دانشگاه علوم پزشکی مشهد. به مدت ۱۳ سال عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی زاهدان هستم و در این مدت، دو سال مدیریت گروه فوریت‌های پزشکی و یک سال سرپرستی معاونت آموزشی مرکز سلامت خاش را بر عهده داشته‌ام.

تجربه بالینی من شامل بیش از ده سال تدریس و فعالیت در بخش‌های تخصصی بیمارستان‌ها، به ویژه در حوزه نفرولوژی و دیالیز است که این زمینه تخصصی، انگیزه اصلی من برای انجام پژوهش حاضر در زمینه آموزش مراقبت‌کنندگان بیماران همودیالیزی بوده است.

در طول سال‌های فعالیت علمی، علاوه بر تدریس، در طراحی و اجرای چندین پروژه تحقیقاتی در حوزه مراقبت‌های پرستاری مشارکت داشته‌ام که نتایج برخی از آنها در مجلات معتبر داخلی و بین‌المللی منتشر شده است.

 2- دلیل اصلی شما برای انتخاب این طرح تحقیقاتی چه بود و چه کسانی در این پژوهش یاری دهنده شما بودند؟

دلیل اصلی انتخاب این طرح، مشاهده مستقیم چالش‌های مراقبت‌کنندگان بیماران همودیالیزی در طول سال‌ها فعالیت بالینی در بخش‌های نفرولوژی و دیالیز بود. خانواده‌های این بیماران با بار سنگین مراقبتی مواجه هستند، اما اغلب سیستم‌های سلامت توجه کافی به آموزش آنان ندارند. این خلأ انگیزه‌بخش ما برای طراحی مداخله‌ای علمی بود که هم از بیماران حمایت کند و هم فشار بر خانواده‌ها را کاهش دهد. این پژوهش حاصل همکاری تیمی متشکل از اساتید دانشگاه علوم پزشکی زاهدان، پرستاران بخش‌های دیالیز، و خود مراقبت‌کنندگان بود که با مشارکت داوطلبانه، امکان اجرای دقیق مطالعه را فراهم کردند.

 ٣- پژوهش تان را معرفی کرده و با معرفی ویژگی ها و نوآوری های آن در خصوص موضوعات و محورهای آن شرح دهید:

این پژوهش یک مطالعه نیمه‌تجربی با مشارکت ۸۰ نفر از مراقبت‌کنندگان اصلی بیماران همودیالیزی در دو مرکز تخصصی دیالیز شهر زاهدان (بیمارستان‌های علی‌ابن‌ابی‌طالب(ع) و خاتم‌الانبیا(ص)) انجام شد. نوآوری اصلی این تحقیق، تمرکز بر آموزش خانواده‌ها به عنوان هسته مرکزی مراقبت از بیماران مزمن است، در حالی که معمولاً برنامه‌های آموزشی فقط بر خود بیماران متمرکز هستند.

ویژگی‌های ممتاز این طرح شامل:

• طراحی برنامه آموزشی جامع در چهار حوزه حیاتی: تغذیه، داروها، مراقبت از دسترسی عروقی و فعالیت‌های روزانه
• استفاده از روش‌های آموزش چهره‌به‌چهره همراه با کتابچه‌های مصور برای درک بهتر
• پیگیری نتایج آموزش پس از یک ماه برای سنجش اثربخشی بلندمدت
• تطبیق محتوای آموزشی با شرایط فرهنگی و اجتماعی منطقه

این پژوهش نشان داد که توانمندسازی خانواده‌ها می‌تواند حلقه مفقوده سیستم مراقبت از بیماران مزمن باشد.

٤- آیا این پژوهش به مرحله اجرا و بهره برداری رسیده است؟

   این پژوهش به مرحله اجرای آزمایشی رسیده و اثربخشی آن اثبات شده، اما برای تبدیل شدن به یک برنامه ملی یا بیمارستانی، نیاز به حمایت سیاستی و عملیاتی دارد.  و برای تبدیل آن به یک برنامه استاندارد در بیمارستان‌ها نیازمند اقدامات بعدی شامل: تأیید و توصیه توسط مراجع سیاست‌گذاری سلامت، تدوین دستورالعمل‌های اجرایی برای مراکز دیالیز و تأمین منابع (نیروی انسانی، بودجه) برای آموزش سیستماتیک مراقبت‌کنندگان می باشد.

5- این طرح پژوهشی چه گره ای از مشکلات مردم باز خواهد کرد؟

   این پژوهش به حل یکی از چالش‌های اساسی در مراقبت از بیماران همودیالیزی می‌پردازد که مستقیماً بر کیفیت زندگی بیماران و خانواده‌های آن‌ها تأثیر می‌گذارد. برخی از گره‌های اصلی که این طرح پژوهش می‌تواند باز کند، عبارتند از:

• کمبود دانش مراقبت‌کنندگان:  بسیاری از مراقبت‌کنندگان (اعضای خانواده) به دلیل ناآگاهی از اصول مراقبت، در مدیریت رژیم غذایی، داروها، عوارض همودیالیز و بهداشت بیمار دچار اشتباه می‌شوند.

راه‌حل پژوهش: آموزش خانواده‌محور، دانش مراقبت‌کنندگان را در چهار حوزه کلیدی (تغذیه، داروها، مراقبت از دسترسی عروقی و فعالیت‌های روزانه) افزایش می‌دهد.

۲. افزایش بار روانی و مالی خانواده‌ها: مراقبت نادرست منجر به بستری‌های مکرر، عوارض قابل پیشگیری (مثل عفونت‌ها) و هزینه‌های اضافی برای خانواده‌ها می‌شود.

• راه‌حل پژوهش: با بهبود دانش مراقبت، از عوارض بیمار و در نتیجه هزینه‌های درمان کاسته می‌شود. همچنین استرس مراقبت‌کنندگان کاهش می‌یابد.

۳. کاهش کیفیت زندگی بیماران: بیماران همودیالیزی به دلیل مراقبت ناکافی، اغلب با محدودیت‌های جسمی و روانی بیشتری مواجه می‌شوند.

• راه‌حل پژوهش: آموزش مراقبت‌کنندگان باعث می‌شود بیماران رژیم غذایی مناسب، مصرف به‌موقع داروها و پیشگیری از عوارض را بهتر رعایت کنند و کیفیت زندگی بهتری داشته باشند.

۴. فقدان سیستم حمایتی ساختاریافته برای خانواده‌ها: در بسیاری از جوامع (به‌ویژه مناطق محروم)، خانواده‌ها به منابع آموزشی دسترسی ندارند و سیستم سلامت صرفاً بر درمان بیمار متمرکز است.

• راه‌حل پژوهش: این پژوهش الگویی عملی برای ادغام آموزش خانواده‌محور در برنامه‌های مراکز دیالیز ارائه می‌دهد که می‌تواند به عنوان یک سرویس روتین اجرا شود.

۵. کاهش نابرابری در دسترسی به آموزش سلامت: مراقبت‌کنندگان با تحصیلات پایین یا در مناطق کم‌برخوردار، اطلاعات کمتری دارند.

• راه‌حل پژوهش: روش‌های ساده آموزشی (چهره‌به‌چهره + کتابچه مصور) در این پژوهش، برای همه سطوح تحصیلی قابل استفاده است.

6- انتظار شما از مسئولین و متولیان امور پژوهشی در زمینه حمایت و یا توسعه فعالیت های مشابه چیست و چه راهکارهایی پیشنهاد می کنید؟

از مسئولان و متولیان پژوهشی انتظار داریم با سه اقدام کلان از چنین طرح‌هایی حمایت کنند:

۱. ادغام آموزش مراقبت‌کنندگان در برنامه‌های ملی سلامت

• اختصاص بودجه ویژه برای آموزش خانواده‌های بیماران مزمن
• گنجاندن محتوای آموزشی در سامانه‌های الکترونیک وزارت بهداشت

۲. تسهیل همکاری بین‌بخشی

• ایجاد پل ارتباطی بین دانشگاه‌ها، بیمارستان‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد
• توسعه بیمه‌های حمایتی برای کاهش بار اقتصادی مراقبت‌کنندگان

۳. حمایت از پژوهش‌های کاربردی

• اولویت‌دهی به مطالعاتی که مستقیماً کیفیت زندگی بیماران و خانواده‌ها را بهبود می‌بخشد
• تسهیل فرآیند تبدیل پژوهش به برنامه‌های اجرایی

این سرمایه‌گذاری نه تنها بار سیستم سلامت را کاهش می‌دهد، بلکه از فروپاشی خانواده‌های تحت فشار مراقبت نیز پیشگیری می‌کند.

7- اگر توضیح دیگری درخصوص برنامه های جاری، آینده و اهداف تان دارید در خاتمه این گفتگو بفرمایید:

   این پژوهش تنها یک مقاله نیست، بلکه آغازی برای تحول در مراقبت از بیماران مزمن است. ما معتقدیم با توانمندسازی خانواده‌ها، می‌توان بار سیستم سلامت را کاهش داد و کیفیت زندگی بیماران و مراقبت‌کنندگان را متحول کرد. با توجه به اینکه بیماری های مزمن در جامعه رو به افزایش می باشد و به ناچار مراقبت از این بیماران  مزمن بر عهده اعضاء خانواده ها می باشد، هدف ما تبدیل این پژوهش به یک برنامه ملی آموزش مراقبت‌کنندگان با همکاری مراکز دیالیز و وزارت بهداشت است. در گام بعدی، قصد داریم پکیج‌های آموزشی ساده (فیلم، کتابچه، اپلیکیشن)تهیه کرده و اجرای آزمایشی آن را در چند استان آغاز کنیم تا تمام خانواده‌های نیازمند به آموزش دسترسی داشته باشند  و در صورت موفق بودن این طرح ، در آینده  انجام پژوهش های مشابه در بین مراقبین سایر بیماری های مزمن انجام خواهد شد.

8- خلاصه ای از طرح تحقیقاتی و نتیجه آن در صورتی که موضوع تحقیق برای عامه مردم مورد استفاده باشد یا در امورات روزمره آنان نمود یابد و یا به دانستنی های مفید و قابل استفاده آنان اضافه نماید را ارائه فرمائید.

توانمندسازی خانواده‌ها؛ گام‌ی مؤثر در بهبود مراقبت از بیماران دیالیزی

مراقبت از بیماران مبتلا به نارسایی کلیه که تحت درمان همودیالیز هستند، چالش‌های متعددی برای خانواده‌ها ایجاد می‌کند. بسیاری از مراقبان خانوادگی به دلیل عدم

 آگاهی کافی از اصول مراقبت، با مشکلات جدی در نگهداری از این بیماران مواجه هستند. پژوهش اخیر تیم تحقیقاتی دانشگاه علوم پزشکی زاهدان نشان داده است که

 آموزش‌های هدفمند می‌تواند این چالش‌ها را به میزان قابل توجهی کاهش دهد.

یافته‌های کلیدی پژوهش:

این مطالعه که با مشارکت ۸۰ مراقب خانوادگی انجام شد، اثربخشی برنامه آموزشی خانواده‌محور را به روشنی نشان داد. نتایج حاکی از آن بود که:

• سطح دانش مراقبتی شرکت‌کنندگان پس از دریافت آموزش‌های تخصصی به میزان چشمگیری افزایش یافت
• فشار مراقبتی و استرس ناشی از نگهداری بیماران به نحو محسوسی کاهش پیدا کرد
• کیفیت مراقبت ارائه شده به بیماران بهبود قابل توجهی یافت

برنامه آموزشی چه مواردی را شامل می‌شد؟

برنامه آموزشی طراحی شده در این پژوهش، چهار حوزه اصلی را پوشش می‌داد:

۱. مدیریت تغذیه و کنترل مایعات

۲. آشنایی با داروها و روش‌های مصرف صحیح آنها

۳. مراقبت از دسترسی عروقی

۴. راهکارهای انجام فعالیت‌های روزمره

چرا این یافته‌ها اهمیت دارد؟

بیماران دیالیزی نیازمند مراقبت‌های تخصصی و پیچیده‌ای هستند که بدون آموزش مناسب، خانواده‌ها قادر به ارائه مطلوب آن نخواهند بود. این پژوهش نشان داد که حتی

آموزش‌های کوتاه‌مدت نیز می‌تواند تغییرات مثبت بزرگی ایجاد کند:

• کاهش خطاهای مراقبتی که ممکن است منجر به بستری‌های مکرر شود
• بهبود کیفیت زندگی هم برای بیمار و هم برای مراقبان
• کاهش هزینه‌های درمانی برای خانواده‌ها و نظام سلامت

نتایج این مطالعه بر ضرورت گنجاندن برنامه‌های آموزشی منسجم برای مراقبان خانوادگی در سیستم سلامت تأکید دارد. سرمایه‌گذاری در این حوزه می‌تواند:

• بار مالی سیستم سلامت را کاهش دهد
• از فرسودگی مراقبان خانوادگی پیشگیری کند
• کیفیت خدمات ارائه شده به بیماران مزمن را ارتقا بخشد

تیم تحقیقاتی امیدوار است یافته‌های این مطالعه بتواند الهام‌بخش طراحی برنامه‌های آموزشی گسترده‌تر برای مراقبان بیماران مزمن باشد. توسعه اپلیکیشن‌های آموزشی،

برگزاری کارگاه‌های منظم و تولید محتوای آموزشی مناسب از جمله راهکارهای پیشنهادی برای تعمیم این نتایج است.

این پژوهش گواهی بر این واقعیت است که آموزش و توانمندسازی خانواده‌ها می‌تواند تحولی مثبت در نظام مراقبت از بیماران مزمن ایجاد کند. توجه به این یافته‌ها و

 اجرایی کردن آنها می‌تواند گام‌ی مؤثر در ارتقای کیفیت زندگی هزاران خانواده ایرانی باشد.